BİR SANAT, BİR USTA: KATI’-ERSİN YILDIZHAN
Katı’ sanatı günümüzde usta eller marifetiyle mevcudiyetini sürdürüyor. Bu yazımızda geleneksel sanatlarımızın önemli şubelerinden katı’a ve günümüzün usta temsilcilerinden Ersin Yıldızhan’a icmali olarak değineceğiz.
BİR SANAT: KATI’
Kat veya katı‘ kelimesinin sözlükteki anlamı kesmektir. Bir kâğıt veya deri üzerinde bulunan yazıyı, motifi veya şekli oyup çıkartarak bir başka kâğıt ya da deriye yapıştırmak suretiyle gerçekleştirilen süsleme sanatına katı‘ sanatı denilmektedir.
KATI’ SANATI 500 YILLIK BİR GEÇMİŞE SAHİPTİR
500 yıllık bir tarihe sahip katı‘ sanatı, özünde sabırlı olmayı gerektiren bir sanat dalıdır. Bu sanat dalının en eski örneklerine, 15. yüzyılda Afganistan’ın Herat bölgesinde rastlamaktayız. Katı‘ sanatının, 16. yüzyılın başında bu bölgedeki eserler sayesinde Osmanlılara taşındığı düşünülmektedir.
Kanuni Sultan Süleyman, Yavuz Sultan Selim, Sultan II. Beyazıt dönemlerinde birçok el yazmasında tezhipten sonra kullanılan en önemli sanat dalı katı‘ olmuştur. Tezhip sanatının motif zenginliği ve zaman içindeki gelişiminin, özellikle Kanuni Sultan Süleyman döneminde altın çağını yaşayan katı‘ sanatına da yansıdığı görülmektedir. Katı‘ sanatı, 16. yüzyılın başlarından 19. yüzyıla kadar Enderun’da görevli olan Efşancı Mehmet gibi sanatçılardan sanatkâr Mevlevî dervişlerine ve çarşı ressamlarına kadar geniş bir yelpazede sevilerek icra edilmiştir. 15. yüzyılda Fatih Sultan Mehmet döneminde ciltlerde ve deri oymalarda görülen ustalık, Kanuni Sultan Süleyman ve II. Beyazıt dönemlerinde kâğıt oyma olarak altın devrini yaşamıştır. 17. yüzyılda Avrupalı seyyahlar tarafından İstanbul çarşı ressamlarından alınan albümler (kıyafet albümleri, şiir antoloji albümleri vb.) Avrupa’ya taşınmış, bu eserlerde yer alan katı‘ sanatı, oradaki sanatçıların “silhoutte” adı verilen kâğıt oymacılığına başlamasına vesile olmuştur. Amerika’nın bu sanatla tanışması, Avrupa’daki örnekler sayesinde olmuştur. Kâğıt oymacılığına her ülke kendi kültüründen katkılar yapmış ve bu sanata kendi lisanında isimler vermiştir.
İnce kâğıt oymacılığı, katı‘ sanatının Anadolu Türk topraklarındaki adıdır. Günümüzde hemen her ülkede geleneksel ve çağdaş kâğıt oymacılığı yapılmaktadır.
Katı‘ sanatı, el yazması kitapların kaplarında deri oyma, kapların iç yüzeylerinde kâğıt oyma, sayfalar arasında fevkâlade incelikli bahçe tasvirleri ve hat oymaları olarak kullanılmaktadır. Ayrıca bu sanatı, hattatların kullandığı yazı çekmecelerinin bezemelerinde, doğa-manzara, İstanbul tasvirleri olarak da çok farklı alanlarda görmek mümkündür.
Katı‘, çeşitli objelerin üzerine uygulanabileceği gibi, mekân ve yüzey düzenlemelerine elverişli ve yeniliklere açık bir sanattır.
BİR USTA: ERSİN YILDIZHAN
1967 İstanbul doğumlu olan Ersin Yıldızhan, ilk, orta ve lise eğitimini İstanbul’da tamamlamıştır. 1997 yılında Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Deontoloji ve Tıp Tarihi Anabilim Dalı Ord. Prof. A. Süheyl Ünver Nakışhanesi’nde Klasik Türk Sanatları eğitimine başlamış ve 2001 yılında da tezhip icazetini almıştır. 2006 yılına kadar bu atölyenin tezhip grubunda çalışmalarını sürdürmüş, ayrıca 2004 yılından itibaren TBMM Genel Sekreterliği Milli Saraylar Daire Başkanlığı Geleneksel Türk Sanatları Eğitim Merkezi Katı‘ Atölyesi’nde Dürdane Ünver ve Müjgan Başköylü’nün verdiği katı‘ derslerine devam etmiştir. 2007 yılında bu kurumdan mezun olmuş, 2010-2013 yılları arasında Dürdane Ünver’in yardımcısı olarak Mim Sanat Akademisi’nde katı‘ eğitmenliği yapmıştır.
Geleceğin Ustaları Geleneksel Sanatlar Yarışması’nda iki kez jüri üyeliği yapan ve 2016, 2017 ve 2018 yılında da Kültür Bakanlığı Sanatçı Tanıtım Kartı Seçici Kurul Üyesi olarak görev alan sanatçı, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. tarafından yayımlanan “İstanbul’un 100 Geleneksel Sanatçısı” kitabında yer almasının yanı sıra, birçok sergiye katılmış ve çeşitli kitap ve kataloglarda eserleri yayımlanmıştır.
2017 yılında Yunus Emre Enstitüsü’nün davetlisi olarak Almanya’nın Berlin şehrinde yaptığı atölye çalışmasıyla Türk İnce Kâğıt Oyma Sanatı’nın (Katı‘) tanıtımını yapmıştır. 2017 yılında içinde yer aldığı “Renk-Mekân-Ritim”, 2018 yılında Dolmabahçe Sanat Galerisi’nde düzenlenen “Katı‘ Sanatı ile YazıYorum” sergilerine ve yine 2018 yılında gerçekleştirilen Yeditepe Bienali’ne, geleneksel sunum tekniklerinden farklı olarak mekân ve yüzey düzenlemeleri yaptığı eserleriyle katılmıştır.
Halen Küçükçekmece Belediyesi Geleneksel Sanatlar Akademisi’nde 2013 yılında başladığı katı‘ eğitmen hoca görevini sürdürmekte ve İstanbul Sanatları Çarşısı’nda bulunan atölyesinde çalışmalarına devam etmektedir.