SANAT ESERİNE DÖNÜŞEN PİRİNÇ TANESİNDEN AÇILMIŞ BİR SOHBET…
Ömer Faruk Tekin ülkemizde sadece iki usta tarafından icra edilen gubari hat sanatının temsilcilerinden biri. Yakın zaman önce iki aylık çalışmayla pirinç tanesinin üzerine İhlas Suresi’ni yazmaya muvaffak kılınan “Gubari” Ömer Faruk Tekin ile son çalışması üzerine hasbıhal ettik.
Ömer Faruk Bey hasbıhalimize “Gubari hat nedir?” ile başlayalım dilersiniz…
Tabii ki efendim. Gubari hat isminden de anlaşıldığı üzere ''toz gibi yazı'' yani: mikro ölçülerde yazı yazma sanatıdır. Bu sanat aynı zamanda tekke sanatı olmakla beraber geçmişte posta güvercinleri ile gönderilen mektuplarda da kullanıldığı için bazı kaynaklarda “kalem’ül-cenah (kanat yazısı)” olarak da adlandırılmıştır.
Gubari yazı zaman içerisinde geliştirilerek sanatsal bir boyut kazanmıştır. Kısacası bu sanatın asıl amacı sabırdır ve ne kadar küçük, mikro ölçülerde yazılırsa bir o kadar sanat değeri taşımaktadır.
Bu alanda Türkiye’de kimler eser ortaya koyuyor?
Tarihte bu sanatın ülkemizdeki pirlerinden söz edeyim dilerseniz…
Tabii ki…
Abdurrahman Gubari Efendi, Seyyid Kasım Gubari Efendi ve Mehmet Nuri Sivasi Efendi bu sanat alanında birçok eser ortaya koymuşlar ve ilerlemesinde çok büyük rol almışlardır. Hatta Seyyid Kasım Gubari Efendi bir pirinç tanesinin üzerine İhlâs Suresi’ni yazan ilk gubari hattat olarak tarihe geçmiştir.
Bu eser şu anda nerede bulunuyor?
Bu eser günümüzde Topkapı Sarayı’nda muhafaza edilmektedir. Bir başka rivayete göre bir pirinç tanesi üzerine yazmış olduğu beyitleri zamanın sadrazamına hediye ettiği söylenmektedir.
Bu sanat bizim geçmişimizde ve geleneğimizde kendine haklı bir yer edinmiştir. Maalesef isimlerini andığım üstadlardan sonra gubari hat sanatı uzun zaman unutulmuş ve yeniden gün yüzüne çıkacağı vakti beklemiştir. Çok şükür ki Rabbim bu sanatı tekrardan canlandırıp yaşatmayı bizlere nasip etti.
GUBARİ HAT SANATI ALANINDA ÜLKEMİZDE İKİ USTA MEVCUT
Şuan ülkemizde Gubari hat sanatını tekke usulü ile temsil eden şahsım ile beraber iki kişiyiz.
Sanatınızla ilgili Ankara’da ne tür çalışmalar yapıyorsunuz?
Ben genellikle Ankara'da çoğu zamanımı bu sanatın tarihselliğini, detaylarını günümüze kadar ulaşamayan inceliklerini araştırma ve geliştirme hususunda çaba sarf ediyorum. Bu bağlamda gubari hat sanatı ile alakalı çok kapsamlı bir kitap çalışması ortaya koymaya çalışıyorum. Nitekim bu araştırma çalışmalarımın sonucunda gubari hat ve tarihselliği noktasında birçok bilinmeyeni gün yüzüne çıkartmak nasip oldu.
Mesela…
Misal olarak gubari hat alanında isimleri bile günümüze ulaşamamış en az beş-altı hattatımızı buldum. Ve yine Suriye’de Şam’da bir arpa tanesi üzerine gubari hat ile yazılmış uzunca bir şiirin olduğu eşsiz bir esere ulaştım ve daha bunun gibi birçok bilgiye erişme imkânını elde ettim. Bunların detayına çıkartacağım kitabımda genişçe yer verme niyetindeyim.
Pirinç tanesinin üzerine İhlâs Suresi’ni yazma fikri nasıl ortaya çıktı?
Bu hususta az önce bahsettiğim Seyyid Kasım Gubari benim için ciddi bir ilham kaynağı oldu. Yani 16.yy'da böyle bir başarıya imza atılması ilgimi çekti. Biz de gubari hat sanatının zirvesine ulaşmış bu mübarek zatın açtığı yoldan gitmeyi denedik.
Süreçten bahseder misiniz? Bu eser bidayetten nihayete kadar nasıl kemâle erdi?
Önce sağlam bir niyet ile bu ciddi, sabır gerektiren projeye başladım. Tabi benim için de çok kolay olmadı.
100 CİVARINDA DENEMENİN ARDINDAN BAŞARILI OLMUŞ
Başından sonuna kadar İhlâs Sûresi’ni besmele ile beraber yazana kadar belki 100'ün üzerinde pirinç tanesinin üzerinde deneme yaptım ve sonunda el melekelerinin bu alanda gelişmesiyle birlikte iki ayı bulan bir zaman zarfında yazmaya muvaffak kılındım.
Hangi malzemeleri, aletleri kullanıyorsunuz?
Gubari hat sanatının en enteresan kısmı da burasıdır. Klasik hat sanatında olduğu gibi bir kamışla, kalemle ve sair aletlerle yazılması mümkün değildir.
ÖRÜMCEK AYAĞI, ARI İĞNESİ VE TİLKİ BIYIĞINDAN FIRÇALARLA ÇALIŞIYOR
Mesela bizim kalem ve fırça olarak kullandığımız aletler bazen bir diken, bazen bir örümceğin kılı, bazen bir arının iğnesi, bazen de bir tilkinin bıyığından tek bir kıl ile yapılmış olan fırçalardır.
Genel olarak tek bir kıldan yapılan fırça-kalemlere gubari hat literatüründe “Hame-i Mûy” yani kıl kalem adı verilmektedir. Ben bu pirinç tanesine İhlâs Sûresi’ni yazarken bir ilk olarak gelincik kılını deneyerek muvaffak oldum.
Mürekkep olarak ne/neler kullanıyorsunuz?
Yazarken kullandığımız mürekkep çok özel bir karışımdır. Çünkü saç kılından daha ince olan bir tüyün mürekkebi tutması bir hayli zordur.
MİKROSKOP VE MERCEKLER GUBARİ YAZININ OLMAZSA OLMAZLARI…
Bir de mikroskop ve mercekler bu sanatın vazgeçilmez parçalarıdır. Bunun yanı sıra bazı fizyolojik etkenler de olmazsa olmazıdır. Mesela kalp atışlarının dengesi, nefes ve nabız kontrolü, el titremesi kontrolü de bu sanatı icra etme konusunda bir hayli önem arz etmektedir.
Yazıda kamış kalem yerine tilki ve gelincik kıllarını kullandığınızı belirttiniz. Peki, tashihi neyle ve nasıl yaptınız?
Tashih işlemini genellikle arı iğnesi ve doğadan temin ettiğim çok ince, sert dikenler ile yaptım. Tabii en son ve en zor süreç ise tashih sürecidir. Tashih çoğu zaman yazının yazım sürecinden bile daha uzun sürebiliyor.
Mikro ölçekte çalışırken göz, el ve nefes dengesini nasıl ayarlıyorsunuz?
Genellikle bir eser üzerinde çalışmaya başladığımda mekânın sessizliğine çok önem gösteriyorum. En ufak bir dikkat dağınıklığı, ani bir refleks aylarca üzerinde çalıştığım bir eseri mahvedebiliyor.
TA’LİK YAZIDA RESİMSELLİK ÖN PLANDA
Ta’lik yazı nevini tercih etmenizin özel bir sebebi var mı?
Genellikle ta’lik yazı daha bir resimsellik söz konusu. Ben bu sebepten dolayı ta’lik yazı nevini tercih ediyorum. Çünkü yazdığımız objelerin çok mikro ölçekte olması hasebi ile diğer yazı stillerini eksiksiz uygulamak elverişli değil.
Ne kadar zamanda yazdınız?
Bu eserim tashih işlemi ile beraber iki ay gibi bir süre zarfında kemâle erdi.
Az önce de biraz bahsettiniz ama yine sorayım. Bu esnada elinizden ne kadar pirinç tanesi geçti?
Yaklaşık olarak 100'ü aşkın pirinç tanesi üzerinde deneme gerçekleştirdim diyebilirim.
Gubari hattı özel kılan nedir? Gubari hat ile ortaya konulan bir çalışma hangi hususiyetlerle eser mahiyetini kazanır?
Ciddi bir sabır, oldukça yoğun bir emek, zaman ve bir o kadar da maharet gerektirdiği için ve dahi kültürümüzde, tarihimizde mühim bir yeri olması hasebi ile ayrı bir önemi vardır gubari hattın.
GUBARİ ESERLERDE HARFLERİN ANATOMİSİNE RİAYET VE GÖRSEL ESTETİK ÖNEMLİ
Yapılan çalışmanın eser mahiyeti kazanması için en önemli husus harflerin anatomisine riayet ve görsel estetikliğidir.
Mikro ölçekli bir zemine yazmanın zorlukları neler?
En büyük zorluk çalışmamızı mikroskop altında gerçekleştirmemiz sebebiyle üzerinde çalıştığımız objenin mikroskop tarafından büyütülmesi ve beynin sanki büyük bir obje üzerine yazılıyormuşçasına elimize hükmetmesi olayıdır. Yani aslında obje çok küçük ve elimizi de milimetrik hareket ettirmemiz gerekirken beynimizin bu oyunu ile savaşmak zorunda kalıyoruz.
Bahsettiğiniz zorlukları nasıl aşıyorsunuz?
En başta sanatımızın asıl amacı olan sabırla ve senelerin vermiş olduğu tecrübe ve gubari yazıya olan sanat birikimiyle.
Oldukça küçük bir yüzeye 47 harften müteşekkil İhlas Suresi’ni nasıl yazdınız?
Benim için bu projenin sanat hayatımda manevi olarak çok ciddi bir yeri vardı. Çünkü Ömer Faruk “Gubari” mahlasının hakkını ancak bu şekilde verebileceğime inandım. Bu inanç, azim ve özverili çalışma sayesinde de pirinç tanesinin üzerine İhlâs Suresi’ni yazabildim. Bir diğer husus ise bu eserin rahmet şehri Medine-i Münevvere'ye armağan edilecek olmasıydı…
Gubari eserleri nasıl sergiliyorsunuz?
ESERLERİNİ TOPLU İĞNENİN UCUNDA SERGİLİYOR
Benim usulüm ekseriyetle eserlerimi toplu iğnenin ucunda sergilemektedir. Çünkü halkımızın da bilinçaltında olduğu gibi en ufak şeylere işaret etmek için “toplu iğnenin ucu kadar” denilir. Sonra toplu iğnenin ucuna rapt ettiğim bir eseri cam bir fanus içerisine yerleştirerek geleceğe daha sağlıklı bir şekilde ulaştırmasını isterim.
Fanusun içinde bir gül görüyoruz. Gülü hangi sâiklerle üzerinde pirinç tanesinin yanına yerleştirdiniz?
Bizim medeniyetimizde lâle motifi genellikle Allah’a (cc); gül remzi ise Peygamber Efendimize (sav) nispet edilir. Bu keyfiyete binaen bu eserimin de Efendimizin (sav) bulunduğu Medine-i Münevvere’ye gidecek olması hasebi ile tazim olarak unsuru olarak minyatür bir gül yerleştirdim.
Medine-i Münevvere’de nerede sergilenecek?
Önümüzdeki aylarda Medine-i Münevvere’de bulunan Kuran-ı Kerim Müzesi’nde sergilenecek inşaallah.
Bir eserinizin Medine-i Münevvere’de Kur’an-ı Kerim müzesinde sergilenecek olması halet-i ruhiyenizi nasıl etkiliyor?
Efendimizin (sav) taçlandırdığı şehirde bir eserimin bulunmasını ömrüm boyunca ulaşabileceğim en büyük şeref olarak kabul ediyorum. Bununla birlikte iç dünyamda yaşadığım duyguyu ve muhabbeti kelimelerle anlatmanın mümkün değil.
Bundan sonraki hedefleriniz nelerdir?
Mülakatımızın başında da bahsettiğim gibi şu an için en büyük hedefim gubari hat sanatı ile ilgili müstakil bir kaynak mahiyetinde kitap yazıp gelecek nesillere bırakmaktır.
Sizin ilave etmek istediğiniz hususlar nelerdir?
En büyük arzum gubari hat sanatının da diğer geleneksel sanatlarımızdan ebru, hüsn-i hat, tezhip, minyatür, katı’ ve çini vb. gibi bilinmesi, tanınması ve hak ettiği değerin gereğince takdir edilmesidir.
Son olarak okuyucularımıza nasıl bir mesaj iletmek istersiniz?
Öncelikle sanatımıza göstermiş olduğunuz hüsnü teveccühünüzden dolayı şahsım ve sanatım adına zatıâlinize çok teşekkür ediyorum. Benim okuyucularımızdan en büyük arzum ve ricam kültümüzde çok büyük yeri bulunan gubari hat sanatının günümüzde de sosyal, kültürel ve sanatsal platformlarda hak ettiği yerini alabilmesi için gerekli hassasiyeti gösterip unutulmuş sanat mirasımıza sahip çıkmalarıdır.
İbrahim Ethem Gören