Tezhip sanatçısı, çiçek ressamı Ayşe Kiraz ile sanat, estetik, tezhip, çiçek ressamlığı, kat’ı sanatı ve eserleri üzerine bir e-mülakat gerçekleştirdik.
Ayşe Hanım sizi tanıyabilir miyiz?
Cağaloğlu Kız Meslek Lisesi Geleneksel Türk El Sanatları bölümünden mezun oldum. Tezhip eğitimime Kültür Bakanlığı’nın Topkapı Sarayı’nda açmış olduğu tezhip dersleri ile başladım. Daha sonra Türk İslam Sanatları Kütüphanesi’nde tezhip, TBMM Milli Saraylar Daire Başkanlığı Geleneksel Türk Süsleme Sanatları Eğitim Merkezi’nde 15. ve 16. yy tezhip, ayrıca kat’ı derslerine devam ettim ve belge aldım. Orhan Dağlı atölyesinde bir yıl çiçek ressamlığı derslerine katıldım. 2008 yılında tezhip, 2013 yılında kat’ı dalında Kültür ve Turizm Bakanlığı sanatçı tanıtma kartı almaya hak kazandım. Çeşitli projelerde eserlerim yer aldı. 2013 yılında Kültür Bakanlığı 17. Devlet Türk Süsleme Sanatları Yarışması’nda kat’ı dalında “Hasbahçe” adlı çalışmamla ödül almaya hak kazandım. Altın Safran Film Festivali bünyesinde açılan, kişisel ve karma sergilere çalışmalarımla iştirak ettim. 2018 yılında düzenlenen klasik sanatlar alanındaki ilk bienal olan Yeditepe Bienali’ne kat’ı branşında bezediğimiz bir bank ile katıldım. Yurt içi ve yurt dışında birçok sergide yer aldım. 2011 yılından itibaren çeşitli kurumlarda ders vermekteyim. Öğrencilerim katıldıkları çeşitli yarışmalarda dereceler aldılar. Halen, tezhip ve kat’ı çalışmalarıma ders vererek ve kendi atölyemde çalışarak devam etmekteyim.
Geleneksel sanatlara ilginiz nasıl başladı?
Geleneksel sanatlara ilgim rahmetli babamın tarihe olan merakı ile beni okul yıllarımda sık sık müzelere götürmesiyle başladı diyebilirim. O gezilerde Topkapı Sarayı’ndaki el yazması eserlerin kenar süslemeleri beni etkilemişti. Daha sonraki yıllarda gezdiğim bir sergideki tezhipli çalışmalar o yıllardan hafızamda kalanları canlandırdı. ‘Ben de yapabilir miyim?’ düşüncesi içinde nerede eğitim alabileceğimi araştırmaya başladım.
SANAT VE ESTETİĞİN TEMELİ RUH GÜZELLİĞİDİR.
Sanatı ve estetiği nasıl tanımlıyorsunuz?
Sanatı, kişinin içindeki duygunun, hayalin, yaratıcılığın yaptığı esere güzellik estetik olarak yansıması şeklinde tanımlayabiliriz. Sanat ve estetiğin temeli ruh güzelliğine dayanır. Sanatı en güzel, Tolstoy’un “sanatın gerçekçi ve yararlı olabilmesi için uhrevi, milli, dini ve ahlaki güzellikler taşıması gerekir” sözünün anlattığını düşünüyorum. İslam sanatlarında da temeldeki esasların Kur’an ve sünnet (peygamberin yaşamından örnekler) olduğundan yola çıkarsak, ruh güzelliğinin kişinin yaptığı sanat eserine estetikle birleşerek yansıdığını söylemek mümkün.
SANAT DALLARI DESENE YASLANIR.
Tezhip sanatıyla başlayalım dilerseniz. Tezhip öz sanatlarımızın arasında nerede ve nasıl konumlanır?
Tezhip geçmişten günümüze kitap sanatları kültürümüzde önemli bir yer tutar. Kurân-ı Kerîm’in güzel bir keyfiyette yazılıp çeşitli unsurlarla bezenmesi, tezhibi klasik sanatlarımızda önemli bir yere koyar. Yalnız el yazma bezemesi veya yazı kenarı süslemesi olarak değil başlı başına da tezhip desenleri, kompozisyonları yapılmıştır. Tüm sanat dallarının temelinde desen vardır. Tezhip temel eğitimi almış, desen bilgisi edinmiş bir kişi diğer sanat dallarında da başarılı olur düşüncesindeyim. Tezhibi, hatların kenarında, minyatür, ebru, kat’ı ile beraber yan yana görebiliriz.
Klasik tezhip denildiğinde ne/neler anlaşılmalıdır?
Osmanlı tezhip sanatında çeşitli motif ve üslupların yaratıldığı 16. yüzyılın ilk yarısı klasik Türk tezhibinin de hazırlayıcı olmuştur. 16. yüzyılın ikinci yarısında ana formlar, motifler ve renkler olabildiğince gelişmiş ve zenginleşmiştir. Klasik tezhipler Kur’ân-ı Kerîm tezyinatında, muhtelif yazma eserlerde, hilye-i şeriflerde, esma-ül hüsna tablolarında, yazmaların zahriye sayfalarında, hat levhalarının, kıt’aların, vb. bezenmesinde sıklıkla karşımıza çıkmaktadır.
Sanat eseri hüviyetini haiz bir tezhip eserini tarif edersiniz?
Muhibbî mahlasıyla şiirler yazan Kanuni Sultan Süleyman’ın Divânı’nın tezhiplerini yapan, döneminin baş nakkaşı müzehhib Karamemi’nin eserleri, Karahisârî Kur’ân-ı Kerimi’nin tezhipleri bu sanatın en üstün nitelikteli eserleri arasındadır.
Bu alanda siz neler yapıyorsunuz?
Yazı kenarlarında, çiçek kompozisyonlarında Karamemi uslubunu kullanarak yeni levhalar yapmaktayım.
Tezhibi Topkapı Sarayı Geleneksel Türk Süsleme Sanatları Kursu’nda öğrendiniz. Bu kursun özelliği nedir?
Süheyl Hoca’dan (A. Süheyl Ünver) gelen geleneği devam ettiren, onun yetiştirdiği çok nitelikli hocalarla usta-çırak ilişkisi ile geleneksel sanatlarımızı yeni nesillere aktaran bir kurs olması…
Temel tezhip ve sanat eğitiminizi Osmanlı Cihan Devleti ile günümüz Türkiyesi alanında öz sanatlarımızda köprü vazifesi gören Süheyl Ünver Bey’e yetişen Cahide Keskiner’den (rahmet olsun), Semih İrteş’ten ve Mamure Öz’den tamamladınız. Hocalarınızdan neler öğrendiniz. Bu bağlamda geleneksel sanatlarda ideal hoca-talebe ilişkisi nasıl kurgulanmalıdır?
Öncelikle bu eğitimi alabildiğim için kendimi şanslı hissediyorum. Saray geleneğindeki usta-çırak ilişkisi içinde hem tezhip sanatının desen hazırlama aşamalarını, hem de sanatlarımızdaki edebi, sabrı ve ustaya saygıyı öğrendiğimiz, sanat ve yanında diğer her şey de diyebileceğim kazanımlar edindiğimiz bir ortamdı.
Hoca-talebe ilişkisi, karşılıklı saygıyı, sevgiyi, disiplinli, düzenli çalışmayı, özveriyi, bilgi paylaşımını öncelerken aynı zamanda yeniliklerin araştırılmasının birlikteliği kuvvetlendirdiğini düşüyorum. Ömür yettiği sürece hocalarımla ve talebelerimle beraber çalışmak istiyorum.
Sanatkâr ecdadımız ilmin ve sanatın zekâtının yüzde yüz olduğunu söylemiş. Bu alanda siz nerelerde dersler verdiniz/veriyorsunuz?
İzmit İl Kültür Müdürlüğü Kültür Bakanlığı Kursu’nda, Gebze Belediyesi’nde, Ümraniye Belediyesi’nde ve Klasik Sanatlar Merkezi’nde dersler verdim. Hâlen, Türk Kültürüne Hizmet Vakfı Caferağa Medresesi ile İstiva Sanat Merkezi’nde ve Pendik Belediyesi’nde derslere devam ediyoruz. Ayrıca Karabük Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Meslek Yüksek Okulu öğrencilerinin staj programında üç dönemdir ders vermekteyim.
Çiçek ressamlığı alanında da çalışmalar yaptığınızı biliyoruz. Çiçek ressamı kimdir? Neler yapar, neleri resmeder? Siz neler yaptınız?
Çiçek ressamı figürlerden çok çiçeklerin, bitkilerin resimlerini yapan, doğadaki farklı çiçekleri değişik tekniklerle boyayarak kompozisyonlar oluşturan kişidir. Çiçek ressamlığı derslerinde çiçeklerin anatomisini, çiçek çizim tekniklerini edindiğimiz gibi doğadaki çiçeklere farklı açılardan bakmayı, çiçek stilizasyonlarında gerçekçi unsurlar kullanmayı da öğreniyoruz.
Tezhip ve çiçek ressamlığından sonra kat’ı sanatında da önemli çalışmalara imza attınız. Kat’ı sanatına yönelmenizin arka planını öğrenmek isteriz?
Milli Saraylar Daire Başkanlığı’nda tezhip derslerine devam ederken kat’ı dersleri de başlamıştı.
HER SANAT DALI KENDİMİZİ GELİŞTİRMEK İÇİN BİR ADIM…
Biraz merak, biraz da tezhip bilgimle başka bir sanat dalını birleştirme düşüncesiyle katı’ çalışmalarına başladım. Kat’ı sabır, emek, çalışma gerektiriyordu. Tezhip alt yapımızın olması katı’da başarılı olmamıza yardımcı oldu diyebilirim. Her sanat dalı kendimizi geliştirmek için bir adım.
Tezhip ve katı’ sanatlarını bir eserde mezcederken neler düşünüyorsunuz?
Öncelikle bir yazı kenarı ise yazının anlamı bana neleri hissettiriyor, neleri hayâl ettiriyorsa ona göre uygun desen çiziyorum. Üzerinde çalıştığım eser serbest bir tasarımsa etrafımızda gördüğümüz her şey çizime, desene nasıl uygulanır, nasıl bir form oluşturulur, neler yapılabilir diye düşünüyorum.
Yıldız Holding nezdinde düzenlenen Kadın Sanatçılar Esmalar ve Hilyeler sergisinde merhum Fevzi Günüç hocamızın ketebe koyduğu muhakkak-sülüs-nesih hatlı hilye-i şerifenizi dikkatlice inceleme imkânım oldu. Bu eserinizin hikâyesini dinlemek isterim…
İlk Hilye-i Şerife çalışmamdı. Topkapı Sarayı’ndaki iki yıllık eğitimimizin sonunda bitirme ödevi olarak hilye-i şerife yapılacağı söylenmişti. Bir arkadaşımız vasıtasıyla merhum Fevzi Günüç hocadan rica ettik. Çok kısa bir sürede yazı elimize ulaştı. Üç farklı desen hazırlamıştım. Hocalarım birini seçti, renkler ayarlandı. Klasik bir hilyede cetvel, gönye nasıl alınır onları öğrenerek çalışmaya başladık. Büyük bir bölümü bitti. Fakat hepsini tamamlamak nasip olmamıştı. “Kadın Sanatçılar Esmâlar ve Hilyeler Sergisi” uzun yıllardır tamamlayamadığım hilyemi tamamlamaya vesile oldu. Bende bu eserin, hem Fevzi Hoca’nın yazısı olması, hem ilk hilyem olması, hem de üstünde bütün hocalarımın emeğinin bulunması açısından manevi değeri çok fazladır.
Bir eserinizi tamamladığınızda gönlünüze neler düşüyor?
Bir işi daha bitirmenin verdiği mutluluk, fazlasıyla da huzur...
Pandemi sürecini nasıl değerlendirdiniz?
Derslerin yoğunluğundan güncel hayatta yapamadıklarımı yapma, kendi yarım işlerimi tamamlama fırsatı oldu. Bu süreçte düzenli derslerimiz olamadı ama öğrencilerimle sosyal medya ve internet üzerinden haberleştim; gerektikçe bir nevi danışmanlık yaptım. Elbette bir an önce pandeminin sona ermesini ve eski normal hayatımıza dönebilmeyi temenni ediyorum.
HAYAT SANATLA GÜZEL.
Son olarak okuyucularımıza nasıl bir mesaj iletmek istersiniz?
Geleneksel sanatların veya daha da geniş olarak sanatın her türünü hayatlarına dâhil etmelerini öneririm. Hayat sanatla güzel. Ayrıca bana böyle bir imkân verdiğiniz için de çok teşekkür ederim.
İbrahim Ethem Gören-11.06.2021