Etem Geyik sıcak cam sanatının ülkemizdeki önemli icracılarından biri. Sıcak cam sanatının inceliklerini babasından öğrenen Etem Usta, 30 yıldır içinden cam ve estetik geçen güzelliklere râm oluyor; camdan boncuklar, atlar, biblolar ve muhtelif hediyelik eşyalar üretiyor.
Mesleğini usta çırak yöntemiyle ağabeylerinden öğrenen sanatkâr, bu alandaki tecrübesini İstanbul Büyükşehir Belediyesi Hayat Boyu Öğrenme Merkezi’ndeki kurslara katılan öğrencilere aktarıyor. Etem Usta ile sıcak cam sanatı üzerine sohbet ettik.
Sizi tanıyabilir miyiz?
1969 İstanbul doğumluyum. Çıraklıktan yetiştim. 30 yılı aşkındır sıcak cam sanatıyla uğraşıyorum.
Cam sanatıyla nasıl tanıştınız?
İşin gerçeği biz bunun sanat olduğunu bilmiyorduk. Bilahare meslek olarak yapmaya başladık. Sonradan işin hakikatini kavrayınca, gerçeğini anlayınca keyif almaya, sıcak cam sanatını sanatsal alana çekmeye başladık. Bu durum tabii ki bizlere haz vermeye başladı.
RUHA DİNGİNLİK VERİYOR
Sıcak cam sanatının ruha dinginlik veren, insanın duygularını yatıştıran bir yanı; insani değerlere yaslanan bir tarafı var. Aslında sanatın her alanı psikoterapidir. İnsanı da, ruhu da eğitimle tedavi etmek önemli. Osmanlı bu işleri müzikle yapmış. Sanatın insanın ruhunu geliştirmesine faydası var. Buna inanıyorum.
Ağabeylerinizden neler öğrendiniz?
Camın akışkan halini, camın ateşte erimesini, cama şekil vermeyi öğrendim ve sonra camla neler yapılabilir, nerelere gidilir, gelinir bunları öğrendim. Böylelikle cam karşıma geldi, elime geldi. Camı işlemeyi öğrendik. İtalya’da bu iş çok popüler. Ama onlardan geri değiliz. Ustalığımız onlardan altta değil.,
Sıcak cam sanatı denilince ne/neler anlamamız gerekiyor?
Sıcak cam sanatından camı eritip camdan bir figür yapma, camı sıcak olarak eritip şekil verme anlaşılmalıdır. Dolayısıyla sıcak cam ustaları da erimiş sıcak cam ile muhtelif ürünler, eserler ortaya koymaktadır.
Bu alanda hangi teknikleri kullanarak neler yapıyorsunuz?
Sıcak cam tamamen el sanatı. Bizde ekipman yok, camı düzeltmek için maşa ve cımbız kullanırız sadece. Cam çubukları işleri işleyip genelde hayvan figürleri yaparız. Kedi köpek, at, zürafa yaparız. Muhtelif biblo çeşitleri yaparız.
ÇIRAKLIKTA FİL FİGÜRÜ ÖNEMLİ BİR REFERANSTIR
Sıcak cam sanatında usta işi denilecek bir ürün hangi özelliklere sahip olmalıdır?
Çırakken fili referans alırdık. O dönemlerde bizde referans ürün fildi. Ustalar fili nasıl çalışmış inceler, üstadların elinden çıkan file bakıp onun gibi yapmaya çalışırdık. Sanat ve zanaatlarda ustayı takip etmek, yaptıklarının aynısını yapmaya gayret etmek önemli. Biz üç-dört çıraktık. Günün sonunda atölyede işler, mesai bitince mütemadiyen fil çalışırdık ve fillerimiz bizim ustalık derecelerimizi gösterirdi. Çalıştık, çok çalıştık… Sonraki yıllarda fil objesinin çok çok üzerine çıktık. Bu işte ne kadar ilerlediğimizin de bir kanıtı sanırım yaptığımız eserlerdir. Çıraklık, kalfalık yıllarında yaptığımız işlerle bugün yaptığımız çalışmalar arasında dağlar kadar farklar.
CAMA DOKUNMAK; ÇOK ÇALIŞMAK LAZIM
Sıcak cam sanatında ustalık nerede?
Çok çalışmakta… Ama anlatması, tarifi zor tabii ki, yaşamak lazım. Bir cam ustasının yaptığı işe baktığımda bunu görebilirim, ama az önce dediğim gibi anlatması zor, yaşamak lazım, görmek, dokunmak lazım. Tanışmak lazım.
30 DAKİKADA OLUŞAN ESERİN ARDINDA 30 YILLIK EMEK VARDIR
Sıcak camin içerisindeki hararette 30 dakikalık bir emek ve alın teriyle beliren at objesinin üretim hikâyesini anlatır mısınız?
1500 °C sıcaklıkta erimiş camda 30 dakikada yapılan bir at figürünün 30 senelik bir mazisi vardır, yılların alın teri vardır. 10 sene önce yaptığım bir atla bugün yaptıklarım bir değil. Usta çalıştıkça sanatı tekâmül eder. Her sene sanatımızın, estetik değerlerimizin, kabiliyetlerimizin üzerine koyarak gidiyoruz.
DÜŞÜNCELERİMİZİ CAMA YANSITIYORUZ
Çubuğu elimize alıyoruz, eritiyoruz, bir yuvarlak haline getirip işliyoruz. Ve içinden 30 yıllık emekle bazen at çıkıyor, bazen fil. Camı yuvarlak yaptıktan sonra artık ustanın iç dünyası devreye gidiyor. Usta yapacağı şeyi kafasında şekillendirdikten sonra camı işlemeye başlıyor. Hadise muhayyilede bitiyor. Dediğim gibi önce hadisenin kafada şekillenmesi lazım. Netice itibarıyla cam ustaları düşüncelerini cama yansıtıyoruz.
USTACA BAKIŞ ÖNEMLİ
Figürleri nasıl buluyorsunuz?
Her şeyi, çevremizi inceliyoruz. Mesela ben belgeselleri takip ederim. Hayvanları izlerim, dolayısıyla sıcak cam ustaları kediye, zebraya, aslana farklı pencereden bakar. Burada önemli olan benzetmek değil de ona bir karakter vermek, mimiklerini yakalamak mühim. Dolayısıyla ustaca bakış önemli. Ustanın yıllar içerisinde tecrübe ettiği, deneyim kazandığı şeylerden bahsediyorum.
En çok hangi ürünler rağbet görüyor?
Bizde at ve at ailesi daha çok tercih ediliyor. Tek başına bir hayvan figüründen daha ziyade hayvan aile guruplarını çalışıyoruz. Annesinin yanında yavruları da varsa yapılan işler rağbet görüyor. İşin içine anne ve yavruları girince daha fazla talep alıyor. Babaya yer yok. Bahçedeki kedilerin arasında baba kedi yok!
CAMIN AKIŞKAN HALİ İLGİ ÇEKİYOR
Takılarımız rağbet görüyor bir de…
Pek çok sergiye, festivale katılıyorsunuz. Çalışmalarınıza ilgi büyük. Bu rağbeti nasıl telif ediyorsunuz?
Halka açık alanlara çok çıkıyoruz. Sultanahmet’te zaman zaman canlı performanslarımız oluyor. Açık alanlarda, festivallerde camın akışkan halini görsel olarak sergiliyorum, bu da haliyle yoğun bir ilgi çekiyor. Camın eridiğine ilk defa şahit olanlar oluyor, özellikle yaptıklarımız çocukların ilgisini çekiyor.
Yurtiçi kadar yurt dışında da eserlerimiz rağbet görüyor, insanlar merak ediyor, sıcak cam ilgi çekiyor. Haftaya yılbaşı alışveriş fuarına katılmak üzere Avusturya’ya gideceğim.
EĞİTİMİN MESLEĞE DÖNÜŞME BOYUTU DA VAR
Sıcak cam sanatını İBB kurslarında öğretiyorsunuz. Öğrencilerinizin alakası nasıl?
Öğrencilerimin ilgisi güzel, her meslekten öğrencilerim var, pilot var, mühendis var, doktor var, öğretmen var. Gerçekten ilgililer. Hatta kursiyerlerimden beraber çalıştıklarımız da var. Figen Öztürk isimli bir talebemi yetiştirdim. O da hep yanımda. Beraber çalışıyoruz. Aynı zamanda aldıkları eğitimin mesleğe dönüşme boyutu da var.
Sıcak cam sanatına başlayanlar bu alanda ne kadarlık bir emeğin ardından eser vermeye başlayabilir?
Bu sorunun cevabında kişinin kabiliyeti, el becerisi ve hayata bakışı gibi pek çok etken ve değişken var. Tabii ki azim ve sabır çok önemli. Kaba bir camı, çubuğu alıp öğrencilerime eritip şekil vermesini öğretiyorum. 10 kişilik grupta tabii ki herkesin yaptıkları bir değil. Sabrı, becerisi, kabiliyeti daha fazla olanlar bir adım öne çıkıyor.
CAMA DOKUNUN LÜTFEN!
Sizin ilave etmek istediğiniz hususlar nelerdir?
Cama dokunun lütfen! Okuyucularımız cama dokunsunlar, psikolojiyle ilgili sorunları varsa bize gelsinler! Sanatla tanışsınlar. Yeter kir şey yapsınlar, hatla meşgul olsunlar, ebru, tezhip yapsınlar. Yeter ki bir sanata dokunsunlar ve böylelikle kendilerine zaman ayırsınlar.
İbrahim Ethem Gören