Dr. Zübeyde Cihan Özsayıner ülkemizin önde gelen Türk-İslam sanatları uzmanlarından biri. Uzun yıllar Kültür Bakanlığı bünyesinde önemli görev ve sorumluluklar üstlenmiş bulunan Zübeyde Cihan Özsayıner yayınladığı kitaplar ve makalelerle sanatseverlerin irfanına hizmet etti.
Zübeyde Cihan hanımla Vakıflar Genel Müdürlüğü nezdindeki bereketli çalışma hayatında yaptığı hizmetler, uzmanlık alanları ve kitapları üzerine bir e-mülakat gerçekleştirdik.
İbrahim Ethem Gören: Zübeyde hanım size tanıyabilir miyiz?
Dr. Zübeyde Cihan Özsayıner: İstanbul, Süleymaniye doğumluyum. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk İslâm Sanatı Tarihi Bölümü’nden mezun oldum. Aynı bölümde Sanat Tarihi dalında, Yüksek Lisans ve Doktora yaptım. 1983 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü’ne bağlı, İstanbul Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü’nün Türk Vakıf Hat Sanatları Müzesi’nde göreve başladım. 10 yıl boyunca kapalı olan müzeyi 28 Ekim 1984 yılında ziyarete açtım. Uzun yıllar burada görev yaptım.
Türk Vakıf Hat Sanatları Müzesi’nde yaptığınız pek çok hizmetlerden biri de öznesinde geleneksel sanatlarımız ve olan sergiler. Mezkûr sergilere satırbaşları halinde değinmenizi istirham ediyorum.
Tabii ki…
Türk Vakıf Hat Sanatları Müzesi’nde açtığım temalı sergiler: Günümüzde Yaşayan Hattatlar (18 Mayıs 1985 Cumartesi); Mahmut ÖNCÜ Hat Sergisi (25 Nisan 1987 Cumartesi): Savaş Çevik Hat Sergisi (20 Eylül 1988 Salı); Bulgar Mezalimi Ve Bulgaristan’daki Vakıf Eserleri, Camilerimiz (18 Ekim 1989 Çarşamba): Mustafa Düzgünman Ebru Sergisi (23 Mayıs 1991 Perşembe); Yazı Kalıpları Sergisi (28 Ekim 1991 Pazartesi; XI. Vakıf Haftası Afiş Sergisi” (6 Aralık 1991 Cuma); Bursa Ulu Camii Levhaları (10 Aralık 1992 Perşembe); Yazı İçinde Yazı (9 Aralık 1993 Perşembe); Yahya Efendi Dergâhı Levhaları Sergisi (8 Aralık 1994); Toshiko Yasumoto Japon Hat Sergisi ( 5 Aralık 1995 Salı; Avis Asiye Alman Naif Hat, Sûfi Düşler (22 Mayıs 1996 Çarşamba); Yazının Üçüncü Boyutu Haldun Arslancan (4 Aralık 1997 Perşembe); Esma Civcir Yağlıboya Resim Sergisi (20 Mayıs 1998 Çarşamba); Hattat Padişahlar (20 Mayıs 1999 Perşembe); İznik Eğitim ve Öğretim Vakfı, İznik Çinileri Sergisi (16 Mayıs 2000 Salı)
İstanbul Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü nezdinde yaptığınız hizmet ve aldığınız sorumluluklarınıza ve sair hizmetlerinize de göz atalım…
Hay hay... 2019 yılından itibaren, İstanbul Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğünde Kültür, Tescil Ve Müzeler Şube Müdürü oldum. Uzun yıllar asli görevimin yanı sıra İstanbul Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, Kaçakçılıkla Mücadele Birim Sorumlusu olarak çalıştım. Sayısız çalınmış Vakıf eserini geri alarak, asli yerlerine yerleştirdim.
Milli ve Uluslar Arası sempozyum ve kongrelere, Bilim Kurulu Üyesi ve konuşmacı olarak katıldım. Bildirilerim sempozyum ve kongre kitaplarında basılmıştır. Antik Dekor, Art Dekor, İlgi, Antika, Sanat Tarihi Araştırmaları, Art- Sanat, Vakıflar Kültür ve Sanat Dergilerinde makalelerim yayınlanmıştır.
İstanbul Esenyurt Üniversitesi, Mimarlık ve Mühendislik Fakültesi, “İç Mimarlık” ve “Mimarlık” Bölümlerinde “Sanat Tarihi” ve “Mimarlık Tarihi “dersleri verdim.
Kültür ve Turizm Bakanlığına bağlı, İstanbul V Nolu Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulunda; “Sanat Tarihi Üyesi” olarak çalıştım.
İstanbul Ve Anadolu Adliyeleri, Adalet Komisyonunda, “Geleneksel Türk El Sanatları” ve “Mimarlık Tarihi” konularında Bilirkişilik yapmaktayım.
“Türk Vakıf Hat Sanatları Müzesi’nde Bulunan Bezemeli Kur’an-ı Kerimler” isimli kitabım (1999) yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından yayınlanmıştır.
“Miras: Türk Vakıf Hat Sanatları Müzesi Koleksiyonundan Seçmeler” kitabım ise; (2010) yılında, İstanbul 2010 İstanbul Kültür Başkenti Ajansının yayını olarak basılmıştır.
Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından sipariş edilen “The Eşrefoğlu Mosque İn Beyşehir” isimli kitabım, Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından basılacaktır.
Vakıflar Genel Müdürlüğü, İstanbul Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü, Kültür Tescil ve Müzeler Şube Müdürü görevimden, 01.09.2021 tarihi itibariyle emekli oldum.
Dolu dolu geçen, bereketli bir hizmet dönemi… Sözün bu yerinde size “Geleneksel sanatlara ilginiz nasıl başladı?” şeklinde bir sual tevcih etmek isterim…
İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk İslâm Sanatı Tarihi Bölümü’nde, “Topkapı Sarayı Müzesindeki Çiçek Bezemeli Yazmalar” başlıklı Lisans Tezini yaparken, Geleneksel Türk İslam Sanatlarına ilgi duymaya başladım. Tezimi yaparken Kubbealtı Kültür ve Sanat Vakfı’nda İnci Ayan Birol ve Çiçek Derman tarafından verilen Tezhip kurslarına katıldım.
“Türk Vakıf Hat Sanatları Müzesi’nde Bulunan Bezemeli Kur’an-ı Kerimler” konulu Yüksek Lisans tezimi yaparken bu ilgim çok artmıştır.
Uzun yıllar yöneticiliğini yaptığınız Türk Vakıf Hat Sanatları Müzesinde bulunan eserler için bir paragraf açalım dilerseniz…
Türk Vakıf Hat Sanatları Müzesinde bulunan eserlerin büyük bir bölümü, Vakıf camilerinden getirilmiştir. Bunun dışında bağış yoluyla gelen eserler de bulunmaktadır. Kur’ân-ı Kerîm’lerden oluşan “Yazma Eserler” ile “Hat levhalarının” yanı sıra; üzerinde “hat” olan birçok “Taşınır Vakıf Kültür Varlığı” da müze koleksiyonunda yer almaktadır.
“Kutsal Emanetler”: Hazret-i Muhammed’in (SAV) Saç-ı ve Sakal-ı Şerifi, Zıbın-ı ve Kuşağı Saadeti, Hazret-i Muhammed’in (SAV) Kabir Toprakları ile Kâbe Kapısı Örtüsü, Kâbe İç Örtüsü gibi çok önemli kutsal eser ve emanetler de müzede bulunmaktadır.
Envanterde öne çıkan yazı, levha ve yazma eserleri de konuşalım…
En erken tarihli eserler; Kûfi Risâleler ve Kur’an-ı Kerîm’lerdir. Muhakkak, Reyhani, Sülüs, Nesih, tâlik hat ile yazılmış Kur’ân-ı Kerîm’ler de vardır. Mâkıli, Kûfi, Celi Sülüs, Talik hat çeşitleri ile yazılmış çok sayıda hat levhası bulunmaktadır.
Hattat Osmanlı Sultanlarının (Sultan II. Mahmud, Sultan III. Ahmet, Sultan Abdülmecid, Sultan Abdülaziz) eserleri koleksiyonu zenginleştirmektedir. Ayrıca önemli hattatların eserleri koleksiyonda yer almaktadır: Mustafa Dede, Hafız Osman, Sami Efendi, Kazasker Mustafa İzzet, Necmeddin Okyay, Kâmil Akdik, İsmail Hakkı Altunbezer, Hamit Aytaç, Katipzâde Mehmet Refii, Mahmud Celâlettin, Hasan Rıza, Filibeli Arif, Mehmet Şefik, Abdülfettah Efendi, Feyhaman Duran, Muhsinzâde Abdullah, Ali Haydar, Selma Hanım, Emine Behçet Namıka ve Müşerref Çelebi.
Müzeler kadar özel koleksiyonlarda sergilenmekte olan eserlerin envanterlerinin hazırlanması da koleksiyonculuğun bir gereği. Koleksiyonların envanterleri nasıl hazırlamalı?
Özel Koleksiyonlarda bulunan eserlerin, “Tescillenmeleri Açısından” envanterlerinin yapılması şarttır. Eserler kaybolduğunda bu envanterler ile bulunması kolaylaşmaktadır.
Koleksiyonlardaki eserler türlerine göre ayrılarak (Yazma, Levha vs), ayrıntılı bilgilerini içeren fotoğraflı Envanter Fişleri yapılmalıdır. Tüm envanter bilgileri eksiksizce bu fişlere yazılmalıdır.
Türk hat sanatına birbirinden değerli kitaplarla hizmet ettiniz. “Türk Vakıf Hat Sanatları Müzesinde Bulunan Tezhipli Kur’an-ı Kerimler” serlevhalı kitabınız öz sanatlarımıza ilgi duyanların başucu kitabı oldu. Kitabınızın hikâyesini dinlemek isteriz…
“Türk Vakıf Hat Sanatları Müzesinde Bulunan Tezhipli Kur’an-ı Kerimler” kitabım Yüksek Lisans Tezimin bilgilerini içermektedir. Prof. Dr. Yıldız Demiriz tarafından yönetilen tezim 1999 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından kitap olarak basılmıştır. Halen baskısı tükenmiştir.
Kitabın basımı maalesef bazı nedenlerden dolayı 4 yıl gibi bir süreci almıştır. İlk basılan nüshalarını Hollanda Utrecht şehrinde yapılan Türk Sanatları Kongresi’nde yerli ve yabancı ilim adamlarına imzalı olarak dağıtmak beni çok memnun etmişti.
İstanbul 2010 İstanbul Kültür Başkenti Ajansı nezdinde yayınlanan “Miras: Türk Vakıf Hat Sanatları Müzesi Koleksiyonundan Seçmeler” kitabınıza da değinelim…
Bu kitap Ahmet Akcan’ın İstanbul 2010 İstanbul Kültür Başkenti Ajansı Projesi olarak oluşturulmuştur. Türk Vakıf Hat Sanatları Müzesi Koleksiyonu’nda Bulunan Hat levhalarından seçki yaparak yayına hazırladım.
“Beyşehir Eşrefoğlu Camii” özelinde bir kitap çalışmanızın olduğunu biliyoruz. Eser ne durumda?
Bu kitabım 2015 yılında Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından bana sipariş olarak İngilizce olarak yazdırılmıştır. Ancak telif ödemesinin çok düşük takdir edilmiş olması nedeniyle maalesef sözleşmeyi imzalamadım. Kitabım şu anda Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından basılmak üzere hakeme gönderilmiş olup son düzeltmelerden sonra kısmet olursa basılacağını umuyorum.
Ciepo 17. Sempozyumu’na “Trabzonlu Hattatlar” çalışmanızla katkı sundunuz. Trabzonlu hattatlar arasında kimler ön plana çıkıyor?
17. Ciepo Sempozyumu 2006 yılında Trabzon Teknik Üniversitesinde yapılmıştı. Trabzonlu olduğum için bu tebliği zevkle, severek hazırladım. Tebliğimdeki Trabzonlu Hattatlar; İsmail bin Himmet, Rasim Efendi, Salim Mehmet Efendi, İlmi Efendi, Mahmud Es’ad Efendi, Ömer Vasfi Efendi, Mirzâde Hasan Rüşdi Efendi ve Mehmet Şevket Efendi ile Türk Vakıf Hat Sanatları Müzesi Koleksiyonunda Osman TrabzonîVehbi EminzâdeTrabzonî
İstanbul Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü “Kaçakçılıkla Mücadele Birim Sorumlusu” olarak görev yaptınız. Vakıf eserleri ne kadar korunuyor?
Eski Vakıflar Genel Müdürümüz Sayın Yusuf Beyazıt’ın (şimdi TBMM Tokat Milletvekili) önderliğinde Vakıflar Genel Müdürlüğü bünyesinde Kaçakçılıkla Mücadele Müdürlüğü kurulmuştur. İstanbul’dan çalınan Vakıf Kültür Varlıklarının Piyasa Alarmlarını bizzat kendim yapıyordum.
Sayın Yusuf Beyazıt’ın destekleri ile tüm vakıf camileri çok özel önlemler ile koruma altına alınmış ve camilerdeki tarihi Teberrükat Eşyalarının tamamının fotoğraflı envanter fişleri yapılmıştır. Bölge Müdürlüklerinde bulunan Kaçakçılıkla Mücadele Birimleri tarafından Vakıf Eserlerinin, Piyasa Alarmları yapılmaktadır. Piyasa Alarmları, Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından İngilizce olarak İnterpol’e kadar ulaştırıldığından, hırsızlık sayısında ciddi azalmalar olmuş ve hırsızlık piyasasının satışları kırılmıştır.
Kaçakçılıkla mücadeleye dair alınması gereken önlemleri de konuşalım…
Yıllarca; “Müze Müdürü” olarak tek başıma tüm yerli ve yabancı müzayede şirketlerini denetledim. Kataloglarını taradım, içlerinden vakıf eserlerini tespit ettim. İstanbul’dan çalınan Vakıf Eserlerinin “Fotoğraflı Envanter Fişlerini“ yaparak, “Piyasa Alarmları”nın yapılması için, Vakıflar Genel Müdürlüğüne ilettim. Bunun için bana ayrı bir kadro verilmedi, bir mesai ödemesi de yapılmadı, ancak ben bunu sorun etmeyip görevimi eksiksiz olarak yerine getirdim. Resmi araç temin edilmediği zamanlarda kendi memur bütçemden araç tutarak tatil günleri dâhil olmak üzere, karda, kışta vakıf eserlerinin izini sürdüm. Vakıf eserlerinin geri gelmesinde bu şekilde bir katkımın olması, benim için çok büyük bir manevi ödül gibiydi. Allah’ın rızasına nâil olma niyazıyla Vâkıf ve Vâkıfelerin ruhlarını şâd etmeyi murad ettim.
Uzun yıllar Kültür Bakanlığı’nda hizmet ettiniz. Bu günkü zamanda neler yapıyorsunuz?
Ben göreve başladığımda Vakıflar Genel Müdürlüğü Başbakanlığa bağlı olarak hizmet veriyordu. Son yıllarda Kültür ve Turizm Bakanlığı’na bağlandık. Evet dile kolay 1983 ile 2021 yılları arasında 38 yıllık bir çalışma hayatım oldu. Eylül 2021 tarihinde emekli oldum. Emekli olduktan sonra, doktoralı bir akademisyen olarak bilgi birikimimi paylaşmak maksadı ile çalışmak arzusunda idim. Ancak maalesef bunu hâlen gerçekleştirmek mümkün olamadı.
İstanbul ve Anadolu adliyelerinde; “Sertifikalı Sanat Tarihi Bilirkişisi” olarak tek veya heyet halinde raporlar hazırlamaktayım.
Sizin ilave etmek istediğiniz hususlar nelerdir?
Bilgi birikimi olan Akademisyen Doktoralı Sanat Tarihi Uzmanlarına iş imkânı sağlanması gerekmektedir. Sanat Tarihini ilgilendiren konularda mutlaka Sanat Tarihi Lisans Diploması olan kişilere öncelikle görev verilmesi zaruridir. Son günlerde Sanat Tarihçilerin sahası olan alanlara farklı ilgisiz alanlardan mezun kişilere öncelik verildiğini görüyor ve bunu etik bulmuyorum.
Son olarak okuyucularımıza nasıl bir mesaj iletmek istersiniz?
Yaptığınız işi ve mesleğinizi sevin. Türkiye’miz hepimizin işlerimizi lâyıkı ile yaptığımızda kalkınacaktır.
Yöneticiler; işi ehline verin, ehil sahibi insanların kıymetini bilin. Ancak o zaman Türkiye bir ilim, kültür ve sanat ülkesi haline gelir.
İlginiz için teşekkür ediyorum.
Ben de teşekkür ediyorum İbrahim Ethem Bey.
İbrahim Ethem Gören/16.05.2022-Yazı No: 297