Diyanet İşleri Başkanlığı, Hattat Mahmud Bedreddin Yazır’ın, Medeniyet Âleminde Yazı ve İslâm Medeniyetinde Kalem Güzeli isimli eserini yeniden yayına hazırlayarak önemli bir hizmet gerçekleştirdi. Hüsn-i Hat sevdalıları uzun bir aradan sonra “Kalem Güzeli”ne kavuştu!
Cumhuriyet tarihinin en mühim hüsn-i hat kitaplarından kabul edilen Medeniyet Âleminde Yazı ve İslâm Medeniyetinde Kalem Güzeli serlevhalı çalışmanın ilk baskısı 1972; ikinci baskısı 1989 yılında yapılmıştı.
Diyanet İşleri Başkanlığı, Mahmud Bedreddin Yazır için sadaka-i câriye kabilindeki kitabı yeniden neşre hazırlayarak sanatseverlerin hizmetine sundu.
Kitabın üçüncü baskısını ülkemizin önde gelen hattatlarından, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi (MSGSÜ) Öğretim Üyesi Dr. Hüseyin Gündüz ve Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Öğretim Üyesi, Geleneksel Türk Sanatları Bölümü Başkanı, tezhip sanatçısı Prof. Dr. Faruk Taşkale yayına hazırladı. Editörlüğünü sanat danışmanımız İbrahim Ethem Gören’in üstlendiği ‘Kalem Güzeli’nde Yüksel Yücel’in yoğun gayretleri söz konusu.
MÜŞTEREK ÇALIŞMA…
Diyanet İşleri Başkan Yardımcısı, Prof. Dr. Huriye Martı’nın genel koordinatörlüğünde okuyucularla buluşturulan, “eser” denilmeye sezâ kitaba Dr. Hüseyin Gündüz ve Prof. Dr. Faruk Taşkale ile birlikte mimar koleksiyoner İbrahim Hakkı Yiğit’in, koleksiyoner İsmail Nurani İnci’nin, mimar M. Hilmi Şenalp’in, hattat Necmi Atik’in ve nakkaş Recep Cengiz’in emeklerinin de sebkat ettiğini belirtmemiz vakıa mutabık olacaktır.
MÜHİM BİR KAYNAK ESER…
Kalem Güzeli, yakın dönem hat sanatının en mühim kaynak eserlerinden biri. Hat sanatı camiasının, müellifin beş bölüm halinde hazırladığını bilmekte olduğu çalışmanın sadece ilk üç bölümü mevcut!
Müellife ait olmayan bir takım bilgilerden ve dipnotlardan arındırılan kitabın ilk bölümü, yazının mânâ planını, felsefesini, kaynağını, çeşitlerini, güzel sanatlar arasındaki mevkiini, hattatlığa ve hattata müteveccih şartları hâvî.
İkinci bölüm, yazı araç ve gereçlerini, teknik tâbirleri, harflere ve kalem hareketlerine ait tabirleri, harf terkibine ait ıstılahları, yazı tâliminde kullanılan işaretleri, yazı ile ilgili birtakım şartları ve yazıyı güzelleştirecek bazı esasları ihtiva ediyor.
Üçüncü bölümde ise yazma çeşitleri, mecâzî yazıların yapılışı, yazmanın artistik îzahı, terkip metotları ve unsurları kudretli bir hattat eliyle teşrih masasına yatırılıyor.
BAŞUCU KİTABI
Müellifin, Yazı, Hat Sanatının Güzel Sanatlar Arasındaki Yeri ile Hattatlığa ve Hattata Ait Bazı Şartlar üst başlıkları şeklinde tertip ve tasnif ettiği kitabın birinci bölümüne dikkatlice nazar edenler M. Bedreddin Yazır’ın, Anadolu’dan Çin kıtasına; Mısır’dan Amerika’ya kadar oldukça geniş bir coğrafyada yazıya dair yayınlanmış hemen her eser ve makaleyi temin ederek hassas bir hattat inceliğiyle telif ve tedkik ettiğini görecektir.
İki ciltte, üç bölüm halinde sanatseverlerin irfanına arz edilen Kalem Güzeli, hat ve tezhip sanatlarıyla uğraşanlar için kelimenin tam anlamıyla gerçek bir başucu kitabı…
DİYANET İŞLERİ BAŞKANI ERBAŞ: İSTİFADEYE MEDÂR OLMASINI DİLİYORUM.
Diyanet İşleri Başkanı Prof. Dr. Ali Erbaş, kitabın takdim yazısında sanatın temel işlevini güzellik ve güzelliğin en iyi şekilde üretilmesi ve yansıtılması şeklinde tarif ettikten sonra, hat sanatıyla ilgili yayınlanan en önemli eserlerden biri olan “Kalem Güzeli”nin edebî bir ifâde gücüne sahip olan Mahmud Bedreddin Yazır’ın hat sanatına ilgi duyulmadığı yıllardaki neşriyat gayretinin bir sonucu olduğuna vurgu yaptıktan sonra şu cümleleri kuruyor: “Müellifin kırk yılı aşan birikimiyle kaleme aldığı eser, hat sanatını “felsefî bir nazar ve sûfiyâne bir neşve” ile inceleyen bir çalışmadır.
Yazır’ın kendi ifâdesi ile “Yazıyı bir bütün hâlinde, hat sanatını ilim gözüyle, yazı güzelliğini ideal bir görüşle ele alarak yakından tanıtmaya” çalışan eserde hüsn-i hatta dair bilinmesi gerekenler detaylıca yer almaktadır.
Unutulmak üzere olan hat sanatının geniş kitlelere duyurulması gayesiyle Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından (I-III, Ankara 1972-1989) basımı gerçekleştirilen Kalem Güzeli’nin, yeni nesillerin bu sanatı tanımasına ve sevmesine vesile olduğu muhakkaktır.
Diyanet İşleri Başkanlığı, bir taraftan yayıncılık alanındaki gelişmeleri takip ederek yayın hizmetlerine yönelik yeni eserler ortaya koyarken diğer taraftan da İslâm kültür ve medeniyetinin birikimini yeni nesillere aktarma hususunda azami gayret sarf etmektedir.
Türk hat sanatının önemli eserlerinden biri olan Kalem Güzeli’nin Başkanlığımız tarafından yeniden basılması bu gayeye yönelik bir hizmettir.
Bu güzide eserin hazırlanmasından basımına kadar emeği geçen herkese teşekkür ediyor, istifadeye medâr olmasını diliyorum.”
M. BEDREDDİN YAZIR: YAZI EDEP VE AHLÂKA DAYANIR.
Üstad M. Bedreddin Yazır, hattatlığın şartlarını istidat ve kabiliyet sahibi olmak, meşk ve tâlim görmek, haris olmak, doğru anlayışlı olmak, kibirsiz ve azimli olmak, iyi ve bol malzeme kullanmak, çok yazmak, çok yazı mütâlaa etmek ve icâzet şeklinde tadat ettikten sonra mühim bir tembihatta bulunuyor: “Yazı bir EDEP ve AHLÂK üzerine dayanır, bunun icabı olarak, kibirlilere ve azimsizlere yüz vermez. Çünkü güzel yazıda fıtrat gibi bir temizlik vardır. Bu temizliğe KİBİRLİ VİCDANLAR, BOZUK RUHLAR EL SÜREMEZ, ancak uzaktan bakmaya mecbur kalırlar. Bu hal, düşünen bir gönül için manidardır.”
GÜNDÜZ VE TAŞKALE’YE HUSUSİ TEŞEKKÜR…
Kendilerine hususen teşekkürü borç bildiğimiz, ‘Kalem Güzeli’ni yeniden yayına hazırlamaya muvaffak kılınan MSGSÜ Öğretim Üyeleri Dr. Hüseyin Gündüz ve Prof. Dr. Faruk Taşkale, eserin yayın serencamını şu cümlelerle özetliyor: “Bu muhteşem eserde metni destekleyen yazı örnekleri, yayına hazırlandığı dönemin imkânları doğrultusunda siyah beyaz olarak verilmiştir. Değerli koleksiyonlardan edinilmiş arşivimizde bulunan değerli ve renkli yazı örneklerini itinayla seçerek eseri taçlandırdık. Birçok eserin taranması, fotoğraf çekimi ve kitabın revize edilmesi, bir yılı aşkın süren itinalı ve planlı bir şekilde yapılan çalışma sonunda gerçekleşti. Yazı örnekleri, metni desteleyecek şekilde özenle seçildi. Haftada iki tam gün yapılan özverili bir çalışma sonunda eser yayına hazırlandı.”
Gündüz ve Taşkale “Eser hakkında birkaç söz” başlıklı yazılarında müellif tarafından beş bölüm halinde hazırlanan eserin, dördüncü beşinci bölümlerine ulaşılamadığı için son iki bölümümün yayınlanamadığının altını çiziyor.
Eser için, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi, Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Türk ve İslam Eserleri Müzesi, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi ve DEMSA Koleksiyonu’nun yanı sıra, Hüseyin Gündüz Koleksiyonu, Faruk Taşkale Koleksiyonu, Hilmi Şenalp Koleksiyonu, İbrahim Hakkı Yiğit Galeri Kalem Güzeli Koleksiyonu, Necmi Atik Koleksiyonu, Recep Cengiz Koleksiyonu ve İsmail Nurani İnci koleksiyonlarıyla birlikte bu toprakların güzide koleksiyon sahiplerinin ‘kalem güzelleri’ni Mustafa Yılmaz fotoğraflamış.
RAHMET OLSUN…
Kitabın müellifi, Hattat Mahmud Bedreddin Yazır’a vasi rahmet niyazıyla yazımıza nihayet verelim, mekânı âlî, makamı Firdevs olsun. Âmin.
HATTAT-MÜELLİF MAHMUD BEDREDDİN YAZIR
(1893-1952)
Mahmud Bedreddin Yazır, 1893 Antalya Elmalı doğumlu olup Hoca Numan Efendi’nin oğludur. 1906’da İstanbul’a gelip Rüşdiye Mektebi’nde okudu. Nuruosmaniye Medresesi’nde eğitim görürken hüsn-i hat ile ilgilenmeye başladı ve ağabeyi Elmalı Hamdi Efendi (1878-1947) ile başladığı hat eğitimini Bakkal Ârif Efendi’nin oğlu Râkım Bey (1874-1949), Hulûsî Efendi (1869-1940), Ömer Vasfî Efendi (1880-1928) ve Aziz Efendi (1872-1934) ile pekiştirerek bütün yazı çeşitlerini öğrendi.
Birinci Dünya Savaşı sırasında üç buçuk sene yedek subay olarak görev yaptı. Terhis olduktan sonra medrese tahsilini tamamladı. Daha sonra ruûs imtihanı kazanarak müderrislik pâyesi aldı. Medresetü’l Mütehassisîn (İslamî İlimler Yüksek İhtisas Mektebi) Felsefe bölümünde ihtisas yaptı. Uzun bir süre Vakıflar İdaresi’nde çalıştı.
Mahmud Bedreddin Yazır, iyi bir eğitim görmüş, Kur’ân-ı Kerîm ilmini almış, vicdanlı, sabırlı, Hakk’ı ve hakikati bilen bir müderris ve hüsn-i hatta gönül vermiş kâmil bir insandı.
Dokuz yıl boyunca Lisan, Tarih ve Coğrafya Fakültesi’nde Osmanlı Paleografyası dersi verdi. Bir süre Beyazıt’ta Kâğıtçılar denilen yerde dükkân açıp isteyenlere yazı yazmıştır.
Son dönemlerinde hastalığı nedeniyle bir süre Ankara Numune Hastanesi’nde tedavi görmüştür. Daha sonra İstanbul’da sürdürülen tedavisinden sonuç alınmamış ve 1 Aralık 1952 tarihinde 59 yaşında vefât etmiş ve İstanbul Erenköy’deki Sahrayıcedid Kabristanı’na defnedilmiştir.
İstanbul Fatih’teki İskenderpaşa Camii’nde, Ankara’daki Bahçelievler Camii’nde ve Denizciler Caddesi’ndeki bir mescitte ve bazı önemli koleksiyonlarda levhaları bulunmaktadır.
1940 senesinde “Eski Yazıları Okuma Anahtarı” ve “Siyâkat Alfabesi” adlı eserleri Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından yayımlanmıştır.
Birçok güzel levhası olan sanatkârın hat sanatına en büyük katkısı hiç şüphesiz “Medeniyet Âleminde Yazı ve İslâm Medeniyetinde Kalem Güzeli” adlı eseridir.
Ayrıca Cumhuriyet Dönemi’nde kıymetli bir tefsir olan ve ağabeyi tarafından yazılan Elmalı meâlinin 12 cilt ve bir cilt de fihrist olmak üzere birden fazla nüshasını yazmıştır.
28.04.2023- Yazı No: 347