GÜNÜMÜZ FOTOĞRAFLARIYLA GRAVÜRLERDE EYÜPSULTAN
Günümüz Fotoğraflarıyla Gravürlerde Eyüpsultan kitabı Eyüpsultan Belediyesi’nin bir kültür, sanat hizmeti… 2020 yılında kitapseverlerin ilgisine sunulan çalışma, mezkûr belediyenin, Hz. Halid (ra) Beldesi’nin sahip olduğu doğal dokunun gelecek nesillere aktarılması, Eyüpsultan’ın açıkhava müzesi niteliğinin korunması, tarihi yapıların muhafaza edilmesi, mezarlıklar bölgesinin, sahil şeridinin ve kısaca tarihî, mimari ve kültürel mirası korumak amacıyla yapageldiklerinin somut bir örneği olarak karşımızda duruyor!
400 YILLIK DEĞİŞİM
Eyüpsultan’ın şehir mimarisinin ve dahi topoğrafyasının 17’inci ve 18’inci yüzyıldan 21’inci asrın ilk çeyreğine kadar geçirdiği 400 küsur yıllık değişimi tarihi gravürler ve güncel fotoğraflar eşliğinde günümüz insanlarının bilgisine arz eden kitabın yayın yönetmeni İrfan Çalışan, yayın sorumlusu Ali Özcan ve tasarımcısı Abdüsselam Ferşatoğlu nezdinde kitaba emeği geçenleri tebrik ediyoruz.
MÜHİM BİR ZİYARET MAHALLİ…
Eyüpsultan Belediye Başkanı Deniz Köken Eyüpsultan’ın tarihi İstanbul gravürlerine konu olmasını, şehrin mânevî hâmisi Eba Eyyûb Hâlid bin Zeyd El Ensâri Hazretleri’nin (ra), türbesine ev sahipliği yapmasıyla; Osmanlı Cihan Devleti asırlarında devletin resmî törenlerinin ve ziyaretlerin burada icra edilmesiyle, yerli halk kadar İstanbul’a ilk kez gelenlerin evvelemirde ziyâret ettikleri mekân oluşuyla ve dahi tarihi cami, medrese, mescid ve tekkelere ev sahipliği yapmasıyla telif ve izah ediyor.
Avrupalı tüccar, seyyah ve devlet adamlarının Osmanlı topraklarını ve bilhassa İstanbul’u gizemli, etkileyici ve ilginç bulduklarını belirten Başkan Deniz Köken, 18’inci yüzyılda varlıklı Avrupalıların doğuya; Osmanlı’ya ve bahusus İstanbul’a yaptıkları seyahatlerin itibar ve kültürlenme vesilesi addedildiğini belirttikten sonra bu meyanda şu cümleleri kuruyor: “Kahve ve kıyafetlerden tutun, müzik ve elyazmalarına kadar birçok şey Osmanlı topraklarından Avrupa’ya gidiyordu.
TURQUERIE AKIMI
Bu durum zaman içinde sanat, edebiyat, mimari ve moda alanlarında “Turquerie” akımını doğurdu. Bu dönemlerde Avrupa’da oluşan ilgi ve merakı tatmin edecek pek çok ressam İstanbul’da uzun süre bulundu ve burada resimler yaptı. Bu resimler dönemin baskı tekniği olan gravür kalıplarıyla basıldı ve Avrupa’yla birlikte tüm dünyaya dağıtıldı. Aralarında Vanmour, d’Ohsson, Flandin ve Schranz gibi Osmanlı kültürünü inceleyen ve hatta benimseyenler vardı. Bunların en ünlülerinden Fransız mimar ve ressam Melling, Osmanlı sarayında mimar olarak çeşitli görevler de üstlendi. 18 yıl İstanbul’da ikamet eden Melling şehrin minare ve kubbelerle bezeli siluetini, Haliç ve Boğaziçi kıyılarında yer alan yalı ve köşkleri severek resmetmiştir. Melling, arkasında merak ve hayretle seyrettiğimiz detaylı birçok gravür bırakmıştır.”
YÜKSEK SANAT VE ESTETİK SEVİYESİNE İŞARET…
Eyüpsultan şehir merkezi özelinde Osmanlı insanının günlük hayatlarını; şehre, tabiata, eşyaya, hayata ve hakikate bakış açılarını; sivil ve dini mimari yapılar özelinde şehircilik kurgusunu; düğünden cenaze merasimine kadar cemiyetin iç dinamiklerini oluşturan maddi ve mânevi unsurlarını ve dahi Osmanlı Saray merâsimlerini resmeden gravürlere dikkatlice bakanlar ecdadımızın sanat ve estetik seviyelerini bir kez daha idrak ediyor.
EYÜPSULTAN NEDEN ÖNEMLİDİR?
Kitabın yayın sorumlusu Ali Özcan, “Eyüpsultan Neden Önemlidir?” şeklindeki suale, merhum müverrih Halil İnalcık’tan nakille cevap arıyor: ”Eyüp Sultan yoktan var edilen bir Osmanlı Türk kasabası olan Bursa gibi, Anadolu’da Türk şehirciliğinin orijinal ve tipik bir örneğidir. Ve büyük İstanbul şehrinin birtakım fonksiyonlarını üzerine almış ve tamamlamış olmak itibarıyla İstanbul şehir tarihinin çok önemli bir parçasıdır.”
TAKDİRE ŞAYAN BİR ÇALIŞMA
Halil İnalcık, Eyüpsultan’ın, Baş Ziyâretgâhlığı, Toplantı, Mesire ve Eğlence Yeri olmaklığı, Siyasi Fonksiyonu, Açıkhava Müzesi ve Türbeler Şehri olması hususiyetleriyle mütemadiyen yerli ve yabancıların gündeminde önemli bir yer teşkil ettiğini belirtirken, yazar Beşir Ayvazoğlu Günümüz Fotoğraflarıyla Gravürlerde Eyüpsultan serlevhalı kitabın, bir yandan Eyüpsultan’ın geçmişini belgeleyen gravürleri bir araya getirmesi, diğer yandan da mezkûr gravürlerde tasvir edilen mekânların aynı açılardan çekilmiş fotoğraflarına yer vermesi hasebiyle Avrupalı ressamların bakış açılarındaki farklılığı göstermesiyle takdire şayan bir çalışma olarak telâkki ediyor.
EYÜPSULTAN TÜRBESİ İÇ GÖRÜNÜM
Yazımıza, fotoğraf galerimizi şenlendiren 1787 yılına tarihlenen d’Ohsson gravürünün okumasıyla nihayet verelim:
Gravürde Fatih Sultan Mehmed tarafından yaptırılan, Ebu Eyyûb El Ensari Türbesi’nin iç görünümü tasvir edilmiştir. Türbe, Osmanlı padişahlarının kılıç kuşanma merasiminin yapıldığı yer olması itibariyle de özellikle padişahlar ve devlet adamları nezdinde oldukça önemli bir yere sahiptir.
Türbe, önceden avlunun içinde iken 1798-1800’deki inşa sırasında dışarıda kalmış ve avlu ile arasındaki bağlantı mevcut hâcet penceresiyle temin edilmiştir. Hâcet penceresini, dua edilen kıble tarafındaki salon ve koridor kısmını Sultan I. Ahmet yaptırmıştır.
Eyüp Sultan’ı çok seven padişah, Topkapı Sarayı’nın depolarında bulunan en güzel 15. yüzyılın ikinci yarısına ait İznik çinilerini türbenin iç ve dış cephelerine koydurtmuştur. Böylelikle türbe adeta bir çini müzesi görünümüne sahip olmuştur.
Türbe içindeki kuyu çıkrığı ve kovası, türbenin iç duvarlarındaki yıldız formlu çiniler de bu devirden kalmadır. Türbe sandukasının etrafına Sultan I. Ahmet gümüşten tel kafes koydurtmuştu. (E. Güven, 2018)
Türbe sekizgen planlı kubbeli, klasik dönem türbe mimarisinde kesme taştan yapılmıştır. Her cephesinde altta sivri boşaltma kemerli dikdörtgen biçimli, üstte ise sivri kemerli pencerelerle aydınlanmıştır. Alt pencerelerin üst hizasına kadar iç duvarlar çinilerle kaplanmıştır. Bunların üstünde lâcivert zemin üzerine beyaz celî hatla yazılmış yine çinilerden bir kuşakta besmele ve Tevbe Sûresi’nden âyetler yer almaktadır.
(S. Eyice, 1995)
İbrahim Ethem Gören-16.11.2022 Yazı No: 324