DÜNDEN BUGÜNE BİR SAĞLIK HAZİNESİ: İBN SÎNA'NIN KÜÇÜK TIP KANUNU
Tam ismi el-Reîs Ebu Ali el-Hüseyin İbn Sinâ el-Buhârî olan İbn Sînâ, tıp ve felsefe literatürüne kazandırdığı eserlerle adından ve hizmetlerinden söz ettirmeye devam ediyor.
İbn Sînâ multidisipliner yahut namı diğer hezarfen bir şahsiyet. Hâfız, fakih, dilbilimci, edebiyat uzmanı, matematik, fizik, aritmetik ve mantık gibi ilimlerin yanında astronomiyle de ilgili, döneminin en büyük tıp âlimi, filozof…
Vefâtının üzerinden 10 asır; 935 yıl geçmesine rağmen eserleriyle insanlığa hizmet etmeye devam eden İbn Sînâ’ya rahmeti vesile kılarak bu hafta yazımızın öznesine üstadın, “Kitab El-Kânûn El-Sağîr fi’t-Tıbb/Küçük Tıp Kanunu” kitabını alıyoruz.
Bahçeşehir Üniversitesi’nin bir kültür hizmeti olan kitabı günümüzün mühim tıp doktorlarından Prof. Dr. H. Kadircan Keskinbora yayına hazırlamış. Uğur Yayın tarafından kitap sevdalılarının irfanına arz edilen, sanat eseri denilmeye sezâ İbn Sînâ’nın Küçük Tıp Kanunu kitabının tasarımında Yüksel Yücel’in imzası bulunuyor.
PROF. KILIÇ: İBN SİNA DÜNYA TIP VE FELSEFE TARİHİNE UNUTULMAZ SAYFALAR KAZANDIRMIŞTIR.
Bahçeşehir Üniversitesi Tıp Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Türker Kılıç, tıp alanında birbirinden önemli çalışmalara imza atarak 10 asırdır hekimlerimizin ve ilaç bilimcilerinin yolunu aydınlatmakta olan meslektaşı İbn Sina’ya ilişkin şu cümleleri kuruyor: “İbn Sina, hekimliği, akılcılığı, deneyciliği, gerek bilimsel ve de gerekse matematik, fizik yorumlarıyla dünya tıp tarihi ile felsefe tarihine unutulmaz sayfalar kazandırmıştır.
Onun ve benzerlerinin açtığı bilimsel çığır sayesinde İslâm uygarlığının dünya kültürünü ne kadar etkilediği açıktır. Doğumundan bu yana bin yıl geçmesine karşın İbn Sina hâlâ varlığını sürdürmekte, dünyanın çeşitli yerlerinde konferanslarda ve hakkında yazılan eserlerde anılmaktadır.”
PROF. DR. KADİRCAN KESKİNBORA YAYINIYLA ÖNEMLİ BİR MİSYON ÜSTLENDİ.
Prof. Dr. H. Kadircan Keskinbora tarafından İbn Sînâ'nın el-Kânûn es-Sagîr fi’t-Tıbb (Küçük Tıp Kanunu) isimli eserinin Arapçadan Türkçeye ve İngilizceye çevrilmesini, asırları aşan ilim adamı İbn Sînâ’nın bilimsel mirasının incelenmesi bağlamında önemli bir hizmet telâkkî ediyoruz. Kadircan Keskinbora’nın 2020 yılında Berlin'de mezkûr eserin İngilizce çevirisini yayına hazırlamak suretiyle mühim bir misyon üstlendiğini belirtmemiz de vâkıa mutabık olacaktır.
ORİJİNAL METİN 106 SAYFA
Ülkemiz yazma eserlere ev sahipliği yapma konusunda da oldukça zengin. Nitekim, el-Kânûn es-Sagîr fi’t-Tıbb isimli, yazımıza konu eserin Türkiye kütüphanelerinde 5 adet yazma nüshası bulunuyor. Kadircan Hoca’nın, çevirisine Serap Önsoy’un da katkılarının sebkat ettiği eserinin tercümesini Beyazid Devlet Kütüphanesi, Yazma Eserler Bölümü, Veliyyüddîn Efendi Koleksiyonu’nun 2529 numarada kayıtlı nüshaya dayanarak gerçekleştirdiğini notlarımızın arasına ekleyelim. Kitabın kenarındaki mühre göre eser, Osmanlı Şeyhülislamı Veliyyüddîn Efendi’nin (1760-1761) tesis ettiği vakfa ait olup 1170/1757’ye tarihlenir. Orijinal Arapça metin 53 varaktan (106 sayfa) oluşuyor.
Bahse konu eser (El-Kânûn el-Sağir fi't-Tıbb) 2003 yılında Mısırlı, Arapça yazma eserler araştırmacısı Ebu el-Hasan Ahmed Farid el-Mazidi tarafından da yayımlandığını biliyoruz. 2009 yılında mezkûr eseri el-Mazidi’nin neşrini dayanak alan İbn Sînaâ uzmanı Şakir Livoi da Farsçaya çevirmiştir.
BASİT, ÖZLÜ VE ETKİLİ BİR ANLATIM…
İbn Sînâ, Küçük Tıp Kanunu serlevhalı çalışmasında tıp biliminin teorik ve pratik konularını basit, özlü, etkili ve günümüz insanının anlayabileceği tarzda, sistematik bir şekilde 10 makaleyle teşrih masasına yatırıyor.
Birinci makale, insanın yaratılışı, vücudun yapısı, tıp biliminin bölümleri, nabız ve idrar delilleri ve vücudun atıklardan temizlenmesi gibi konuları içeren yedi bölümden oluşuyor. İkinci makale ilaçlar, yiyecek ve içecekler, giysiler ve bunların mahiyetleri hakkında olup yirmi bölümden müteşekkil. Üçüncü makale on bölümden oluşurken sağlık, hamilelik ve çocuk yetiştirme konularına ayrılmış durumda. Dördüncü makale baştan göğüs bölgesine kadar olan hastalıkların teşhis ve tedavisini anlatırken, Beşinci makale boğaz hastalıklarını ele almakta olup dört bölüm halinde öksürük, soğuk algınlığı, boğmaca, zatürre ve zatürrenin teşhisi ve tedavisini konu ediniyor. Altıncı makale karın bölgesinde ve sindirim organlarında oluşan hastalıklar hakkında olup on dört bölümde şerh ediliyor. Yedinci makale tenasül uzuvlarıyla ilgili olup yedi bölümden müteşekkil. Sekizinci makale bir bölümden oluşmakta olup nikris ve eklem ağrılarının teşhisi ve tedavisine odaklanıyor. Dokuzuncu makale, cilt yüzeyi hastalıkları, damardan kan alma ve hacamat ile ilgili olup, on altı bölüm. Onuncu makale yedi bölümden oluşmakta olup ateşli hastalıklara odaklanıyor.
DR. FAHRİDDİN IBRAGİMOV: İBN SÎNÂ MODERN TIBBIN ÖNCÜ ŞAHSİYETİDİR.
Özbekistan’ın önemli ilim adamlarından Dr. Fahriddin Ibragimov aynı zamanda Türk coğrafyasının önemli İbn Sînâ uzmanlarından biri. Özbek akademisyen Dr. Fahriddin Ibragimov’la yaptığımız bir söyleşide muhtabım “İbn Sînâ her şeyden önce bir tabip olarak tıp ilmi, tıp tarihi ve tıpçılar için hangi anlamlara geliyor?” şeklindeki sorumu şu cümlelerle cevaplamıştı:
İbn Sînâ'nın tıp alanındaki çalışmaları, adını yüzyıllar boyunca bu bilim alanıyla ilişkilendirmiştir. Bilim insanının tıbbın gelişimine en büyük katkısı, tıp bilimi alanında yüzyıllar boyunca toplanan verileri geçmişin çeşitli temsilcileri tarafından tasnif edip düzenlemesi ve belirli teori ve kanunlar temelinde genelleştirmesi ve dahi bilgi birikimiyle zenginleştirmesidir. Bu, onun "Tıp Kanunu" ve bu eserinin dünya tıp bilimi tarihindeki konumu ve şöhreti ile kanıtlanmaktadır.
İbn Sînâ'nın tıp alanındaki çalışmaları, o dönemin tıbbını yüzyıllar boyunca ilerletmiş ve hatta bazı alanlarda modern tıbba yaklaştırmıştır. Bilim adamının zamanında, bu alandaki antik bilim adamlarının, özellikle Hipokrat, Galen, Dioscorides ve diğerlerinin öğretileri bir öncelikti. İbn Sînâ da tıbbî çalışmalarında onların teorik görüşlerine ve pratik yönergelerine güvenmiş, ancak bunları Hindistan, Çin, Orta Asya ve Doğu'dan gelen bilim adamlarının yanı sıra kendi deneyim ve bilgilerine de dayanarak geliştirerek zenginleştirmiştir. İbn Sînâ'nın dâhi bir hekim olarak ün kazanmasındaki ana faktörlerden biri, tıp teorisi, özellikle anatomi ve insan vücudunun yapısı hakkındaki mükemmel bilgileridir.
İbn Sînâ, Galen'i izleyerek kafatasının yapısı ve dişlerin yapısı hakkında doğru düşüncelere sahip olmuştur. İbn Sînâ’nın, gözün anatomisi, görme sürecinin nasıl oluştuğu ve gözbebeğinin bundaki rolü ve göz kaslarının yeri üzerine yazdığı yazılar modern oftalmolojiye çok yakındır. Sinirlerin, kan damarlarının ve kasların yapısı ve işlevi hakkındaki yazıları, anatominin pratikle ilgili olduğunu göstermektedir.”
Tıp, farmakoloji ve tıp tarihi alanlarında çalışanların başucu kitabı mahiyetindeki eserin neşrine ilişkin Bahçeşehir Üniversitesi’ni ve Prof. Dr. H. Kadircan Keskinbora’yı tebrik ederken, dünden bugüne sağlık hazinesi mahiyetindeki kitabın -içinde bulunduğumuz mevsimin hastalığı öksürük ve nezleye ilişkin tedavi önerilerinin yer aldığı- beşinci makalesinin boğaz hastalıklarına ilişkin birinci bölümüyle yazımıza nihayet verelim:
Öksürük, Nezle ve Zâtüncenb (plörezi) Hakkındadır.
Öksürük kuru, vücutta hastalık belirtisi yok, öksürüğün yanında ateş var ve idrarda kötü renklenme bulunmuyorsa sinir otu tanesi şurubu ile menekşe şurubu içirilir. Ayrıca, menekşe şurubuyla beraber arpa suyu içirilir. Ispanak ve badem yağı ile yapılmış çorbalar içirilir.
Ateş belirtileri yoksa, etin yumuşak kısımları ve taze balık yedirilir. Hastanın göğsüne kabak suyu, mum ve menekşe yağı karışımı sürülür. Öksürük tükürüklü, vücutta hastalık belirtileri var ve baştan gelen yoğun nezle bulunuyorsa kan alınır. Terbiye edilmiş menekşeyle birlikte arpa suyu içirilerek az önce söylediklerimiz yedirilir.
Öksürük kuru olup, tükürük yok, ateş yok, vücutta da hastalık belirtisi yoksa şanbır salatalığı, beyaz şekerle pişirilmiş baldırıkara otu suyu içirilir. Badem yağıyla pişirilmiş bakla ve nohut yedirilir. Öksürük uykuyu engellerse sade haşhaş suyu içilir.”
İbrahim Ethem Gören-03.11.2022 Yazı No: 321